متغییر های مزدوج (ترمودینامیک) | |
---|---|
فشار | حجم |
( تنش) | (کشش) |
دما | آنتروپی |
پتانسیل شیمیایی | تعداد ذره |
فشار یک کمیت نردهای است که به صورت نیرو بر واحد سطح تعریف میشود. یکای فشار در دستگاه بینالمللی یکاها پاسکال است. به نیروی عمودی وارد شده بر یکای مساحت یک سطح نیز فشار گفته میشود. یک پاسکال با یک نیوتون بر مترمربع (N/m²) برابر است.
نسبت نیروی عمود بر سطح به اندازاهء خود سطح را فشارگویند. درداخل مایعات هم فشار از وزن مایع بالای هر سطح ناشی می شود.
هنگامی که نیروی F به یک سطح مشخص A اعمال میشود، تنش در اجزای آن سطح بهوجود میآید که باعث فشرده شدن اجزای تحت تنش میشود. هرچه نیرو به سطح کوچکتری وارد شود، فشار بیشتری ایجاد میشود. اگر نیروی وارد به یک سطح مشخص افزایش یابد نیز، فشار وارد به سطح بیشتر میشود. میزان نیروی وارد بر یک سطح را بهعنوان فشار تعریف میکنند که با نماد p نمایش داده میشود:
یکای کنونیِ فشار در دستگاه بینالمللی یکاها، پاسکال است که با نماد "Pa" نشان داده میشود. یک پاسکال برابر با نیروی یک نیوتون وارد بر سطح یک مترمربع است:
یکاهای دیگری نیز برای اندازهگیری فشار بهکار میروند:
در نشان دادن فشار خون از این یکا استفاده میشود.
پاسکال (Pa) |
بار (bar) |
اتمسفر فنی (at) |
اتمسفر (atm) |
تور (Torr) |
پوند بر اینچ مربع (psi) | |
---|---|---|---|---|---|---|
1 Pa | ≡ 1 N/m2 | 10−5 | 1.0197×10−5 | 9.8692×10−6 | 7.5006×10−3 | 145.04×10−6 |
1 bar | 100,000 | ≡ 106 dyn/cm2 | 1.0197 | 0.98692 | 750.06 | 14.504 |
1 at | 98,066.5 | 0.980665 | ≡ 1 kgf/cm2 | 0.96784 | 735.56 | 14.223 |
1 atm | 101,325 | 1.01325 | 1.0332 | ≡ 1 atm | 760 | 14.696 |
1 torr | 133.322 | 1.3332×10−3 | 1.3595×10−3 | 1.3158×10−3 | ≡ 1 Torr; ≈ 1 mmHg | 19.337×10−3 |
1 psi | 6,894.76 | 68.948×10−3 | 70.307×10−3 | 68.046×10−3 | 51.715 | ≡ 1 lbf/in2 |
مثال: ۱Pa = ۱ N/m۲ = ۱۰−۵ bar = ۱۰/۱۹۷×۱۰−۶ at = ۹/۸۶۹۲×۱۰−۶ atm
یادآوری: mmHg نماد میلیمتر جیوه است.
روشهای گوناگونی برای اندازهگیری فشار بهکار میروند. هواسنج و فشارسنج جیوهای با اندازهگیری ارتفاع ستون جیوه کار میکنند. فشارسنجهای مکانیکی (بدون سیال) و حسگرهای الکترونیکی نیز برای اندازهگیری فشار، بهویژه فشار وارد با جامدات ، مورد استفاده قرار میگیرند.
در اینگونه فشارسنجها، فشار با استفاده از خواص سیال اندازهگیری میشود. سیالی درون یک لولهٔ مویینِ مدرّج ریخته میشود.
فشار در مایع به عمق مایع و چگالی آن وابسته است و به سطح مقطع و شکل ظرف بستگی ندارد. فشار در مایع بدین صورت محاسبه میشود:
فشار مایع (یا هر شاره دیگری) = چگالی مایع × شتاب جاذبه زمین × ارتفاع جسم از سطح مایع
همانگونه که میدانیم فشار در شاره از رابطه نسبت نیرو بر سطح بدست میآید. همچنین میدانیم که نیرو از رابطه جرم در شتاب جاذبه زمین بدست میآید؛ جرم نیز از طریق چگالی در حجم بدست میآید. حجم نیز از طریق ارتفاع در مساحت قاعده بدست میآید؛ بنابراین:
مایعی که درون ظرفی محصور و بستهاست، هنگامی که به یک طرف ظرف فشار و نیرو وارد میکنیم، این فشار و نیرو در تمام نقاط مایع یکسان است بدون آن که فشار یا نیرو در نقاط دیگر مایع کاسته شود؛ این پدیده را اصل پاسکال میگویند. اصل پاسکال در جکهای هیدرولیکی، ترمزهای هیدرولیکی و … به کار میرود.
هرچه از سطح زمین در لایه تروپوسفر به سمت لایههای بالاتر ارتفاع میگیریم، دمای هوا کاهش و در نتیجه فشار هوا نیز کم میشود. در بعضی از قانونهای فشار ذکر شدهاست که با سرد شدن هوا، فشار نیز بیشتر میشود؛ این قانون در سطح زمین است ولی اگر هرچه در لایه تروپوسفر از زمین فاصله بگیریم، به دلیل کاهش جاذبه، هوا رقیقتر و چگالی آن کم میشود؛ وقتی که هوا رقیقتر شود یعنی مولکولهای هوا در آنجا زیاد نیست و در نتیجه فشار نیز کم است. این قانون بیشتر در قله کوهها یا پرواز هواپیما در ارتفاع زیاد، به کار میرود
هرچه دما در یک اتاق یا محیطی بیشتر شود، فشار نیز بیشتر میشود و هرچه دما در یک اتاق یا محیطی کم شود، فشار نیز کمتر میشود.